ROZWÓD Z ORZECZENIEM O WINIE
PRZESŁANKI PRZYPISANIA WINY MAŁŻONKOWI
W pierwszej kolejności wskazuje się, że na gruncie prawa rodzinnego ustawodawca nie stworzył definicji legalnej winy. W rezultacie judykatura posługuje się pojęciem winy wypracowanym na płaszczyźnie cywilistycznej. Zgodnie z treścią art. 57 ustawy z dnia 25 lutego 1964r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy [„KRO”][Dz. U. 1964 nr 9 poz. 59]:
Art. 57. [Wina rozkładu pożycia]
§ 1. Orzekając rozwód sąd orzeka także, czy i który z małżonków ponosi winę rozkładu pożycia.
§ 2. Jednakże na zgodne żądanie małżonków sąd zaniecha orzekania o winie. W tym wypadku następują skutki takie, jak gdyby żaden z małżonków nie ponosił winy.
Zgodnie z treścią uzasadnienia do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 5 grudnia 1997r. [sygn. akt: I CKN 597/97] „Specyfika orzekania o winie przy rozwodzie polega na tym, że wnikliwą analizą trzeba objąć jej element subiektywny. Chodzi tu w istocie o analizę psychologiczną, choć jej przedmiotem są w zasadzie zewnętrzne jedynie objawy (zachowania) wewnętrznych przeżyć. Ostateczna ocena naganności (zarzucalności) opiera się na kryteriach głównie moralnych, a nie prawnych. Pociąga to za sobą w szczególności komplikacje wynikające z faktu, że ocena moralna wymaga uwzględnienia w szerokim zakresie uwarunkowań i okoliczności, w jakich człowiek realizuje konkretne zachowania.” W praktyce pojawia się zatem pytanie czy warto oraz czy zaangażowane strony są gotowe na przysłowiowe „pranie brudów”. Należy zatem dokonać uczciwego bilansu analizując wszelkie okoliczności oraz podjąć najlepszą dla siebie decyzję co do strategii rozwodowej. Warto na tym etapie zaczerpnąć konsultacji u profesjonalisty w osobie radcy prawnego czy adwokata.
Przesłanką orzeczenia winy w rozwodzie jest naruszenie przez jednego lub obojga małżonków obowiązków małżeńskich lub zasad współżycia społecznego, które prowadzi do zupełnego i trwałego rozkładu pożycia. Zgodnie z treścią art. 23 KRO małżonkowie są obowiązani do wspólnego pożycia, do wzajemnej pomocy i wierności oraz do współdziałania dla dobra rodziny, którą przez swój związek założyli. Wina może być orzeczona w stosunku do jednego małżonka (wyłączna wina), obojga (wina obojga) lub obu stron. Sąd bada, czy zachowania małżonka były umyślne i miały związek z zerwaniem więzi psychicznej, fizycznej i gospodarczej. Do przykładowego katalogu zachowań prowadzących do trwałego i zupełnego rozpadu pożycia zalicza się w szczególności zdradę małżeńską, uzależnienia typu alkoholizm czy hazard, stosowanie przemocy psychicznej, fizycznej czy ekonomicznej, toksyczna relacja względem dzieci, brak wzajemnej pomocy itd. Oczywiście przypisanie winy nie dotyczy przypadków orzeczonej niepoczytalności czy innych zaburzeń psychicznych. Niniejszy artykuł został poświęcony omówieniu wybranych zagadnień związanych z przesłankami orzekania o winie rozpadu pożycia małżeńskiego.
Zdrada małżeńska jako koronna przesłanka orzekania o winie, nie zawsze automatycznie prowadzi do uznania winy jednego z małżonków. Aby zdrada skutkowała winą, musi być bezpośrednią przyczyną trwałego rozpadu pożycia małżeńskiego. Sąd rozważy całokształt sytuacji, analizując charakter zdrady (np. jednorazowy incydent czy długotrwały romans) i jej wpływ na związek, a także to, czy zdrada nastąpiła przed czy po faktycznym rozpadzie pożycia. Wprawdzie zdrada małżonka często kwalifikuje się jako przesłanka do orzeczenia o winie rozpadu pożycia małżeńskiego, jednakże należy pamiętać, że „związek jednego z małżonków z innym partnerem w czasie trwania małżeństwa, lecz po wystąpieniu zupełnego i trwałego rozkładu pożycia między małżonkami, nie daje podstawy do przypisania temu małżonkowi winy za ten rozkład.” [wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 września 2000r., sygn. Akt: IV CKN 112/00].
Alkoholizm czy inne uzależnienie może być przesłanką do orzeczenia o winie w procesie rozwodowym, jeśli udowodni się, że nałogowe picie doprowadziło do zupełnego i trwałego rozpadu pożycia małżeńskiego. Wina może zostać przypisana małżonkowi uzależnionemu, gdy jego zachowanie związane z alkoholizmem narusza obowiązki małżeńskie, takie jak wspólne pożycie, wzajemna pomoc i wierność, oraz przyczynia się do zaniku więzi fizycznej, gospodarczej i duchowej. Kluczowe jest wykazanie, że to właśnie nałóg był bezpośrednią przyczyną rozpadu związku, a nie jego skutkiem. W uzasadnieniu pozwu wskazującym na uzależnienie jako przyczynę rozkładu pożycia małżeńskiego powinny znaleźć się następujące elementy: okres i częstotliwość trwania nałogu, bezpośredni wpływ nałogu na więzi między małżonkami oraz negatywne konsekwencje uzależnienia w postaci przemocy, awantur czy roztrwonienia majątku.
Przemoc fizyczna, psychiczna, ekonomiczna jest powszechnie uznawana za przesłankę orzekania o winie w sprawach rozwodowych, ponieważ stanowi zawinione zachowanie, które prowadzi do trwałego i zupełnego rozkładu pożycia małżeńskiego w pojęciu KRO. Aby sąd uznał przemoc za podstawę winy, konieczne jest udowodnienie jej istnienia, np. za pomocą zeznań świadków, notatek policyjnych, zaświadczeń lekarskich czy nagrań, co ma kluczowe znaczenie dla wyniku postępowania rozwodowego. Oczywiście „jeżeli mąż dopuszcza się wobec żony rękoczynów i używa gróźb karalnych, to jej wyprowadzenie się z domu nie może być uznane za przyczynę rozkładu pożycia.” [wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 13 maja 2005r., sygn. Akt: I ACa 2184/04]. Niezwykle trudno jest wykazać w postępowaniu sądowym stosowanie przemocy psychicznej [np. narcystycznej], która wprawdzie nie narusza integralności cielesnej małżonka, lecz wpływa na jej dobrostan emocjonalny i często prowadzi do obniżenia samooceny osoby krzywdzonej np. poprzez długofalowe tzw. karanie ciszą. „Rozkodowanie” takiej dynamiki czy spirali emocjonalnej wymaga nie tylko wiedzy prawniczej, ale też doświadczenia i sprytu życiowego.
Nadto należy pamiętać, że zgodnie z treścią wyroku Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 19 lipca 2018r. [sygn. akt: I ACa 907/17], „w kontekście wskazanej w art. 57 § 1 k.r.o. przesłanki zawinienia w rozkładzie pożycia małżeńskiego, nie mieszczą się wszelkie negatywne zachowania małżonków w czasie funkcjonowania ich związku, ale tylko te, które małżonkowie odczuwali jako destrukcyjne dla ich związku.” W świetle zaprezentowanej tezy ważne jest, by negatywne zachowania kwalifikowane jako niewłaściwe między małżonkami miały istotny wpływ na rozpad pożycia małżeńskiego.
