Uchylenie się od skutków oświadczenie woli złożonego pod wpływem błędu
W celu uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu, należy złożyć pisemne oświadczenie drugiej stronie czynności prawnej w terminie roku od wykrycia błędu. Błąd musi być tzw. błędem istotnym, czyli takim, który sprawia, że osoba składająca oświadczenie wolałaby nie składać oświadczenia tej treści, gdyby działała bez błędu i rozsądnie oceniła sytuację. Skuteczne uchylenie się od skutków prawnych powoduje wzruszalność czynności prawnej dokonanej pod wpływem błędu, o czym w poniższej treści.
Zgodnie z treścią art. 84 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964r. – Kodeks cywilny [„KC”]:
§ 1. W razie błędu co do treści czynności prawnej można uchylić się od skutków prawnych swego oświadczenia woli. Jeżeli jednak oświadczenie woli było złożone innej osobie, uchylenie się od jego skutków prawnych dopuszczalne jest tylko wtedy, gdy błąd został wywołany przez tę osobę, chociażby bez jej winy, albo gdy wiedziała ona o błędzie lub mogła z łatwością błąd zauważyć; ograniczenie to nie dotyczy czynności prawnej nieodpłatnej.
§ 2. Można powoływać się tylko na błąd uzasadniający przypuszczenie, że gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie, nie złożyłby oświadczenia tej treści (błąd istotny).
„Błąd jest to wada oświadczenia woli, polegająca na tym, że składający je działa pod wpływem niezgodnego z prawdą wyobrażenia o rzeczywistości lub jej elemencie albo pod wpływem braku takiego wyobrażenia. […] Błąd w znaczeniu art. 84 musi zawsze: 1) dotyczyć treści czynności prawnej oraz 2) być istotny.” [komentarz J. Ciszewskiego do art. 84 KC]. W rzeczywistości błąd istotny ma charakter błędu prawnie doniosłego. „O istotności tak rozumianego błędu można mówić wtedy, gdy uzasadnione jest przypuszczenie, że gdyby spadkobierca nie działał pod jego wpływem i oceniał sprawę rozsądnie, złożyłby oświadczenie o odrzuceniu spadku albo jego przyjęciu z dobrodziejstwem inwentarza. Spadkobierca może zatem uchylić się od skutków swego niebędącego oświadczeniem woli biernego zachowania. Bierność spadkobiercy nie może być traktowana jako dorozumiane oświadczenie woli spadkobiercy.” [postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 11 kwietnia 2024r., sygn. Akt: II CSKP 1417/22].
Oświadczenie o uchyleniu się powinno być złożone na piśmie, a uprawnienie do uchylenia się wygasa z upływem roku od chwili wykrycia błędu. „Błąd jest wadą oświadczenia woli powodującą względną nieważność czynności prawnej, czyli jej wzruszalność; możliwość uchylenia się od skutków wadliwego oświadczenia woli jest prawem podmiotowym kształtującym. Uprawniony może skorzystać z tego prawa i doprowadzić do nieważności umowy jako całości, nie może natomiast uchylić się jedynie od niektórych postanowień umowy z zamiarem pozostawienia w mocy pozostałych. Działający pod wpływem błędu nie może skutecznie dążyć do doprowadzenia przez takie oświadczenie do obowiązywania czynności prawnej takiej treści, jakiej życzyłby sobie, gdyby błędu nie popełnił. […] Art. 58 k.c. dotyczy tylko nieważności bezwzględnej, wynikającej z niezgodności z ustawą lub zasadami współżycia społecznego ” [wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 listopada 2003r., sygn. Akt: V CK 477/02.
Uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli w kontekście nieważności względnej oznacza, że czynność prawna jest ważna i wywołuje skutki, dopóki osoba dotknięta błędem nie złoży oświadczenia o uchyleniu się od jej skutków prawnych. Po złożeniu takiego oświadczenia na piśmie, czynność staje się bezwzględnie nieważna i nie wywołuje już skutków prawnych, ale czynność ta musi zostać dokonana w odpowiednim terminie.
